Vẩn đục dịch kính: triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị
Rất nhiều người trong chúng ta thấy những chấm nhỏ, đốm, vệt, sợi, mạng nhện, hay ruồi bay trước mắt. Chúng ở trong thị trường hay đúng hơn chúng di động khi chúng ta nhìn hoặc đảo mắt. Bác sỹ mắt gọi các chấm đen này dưới thuật ngữ chung là vẩn đục dịch kính.
Trong nhãn khoa, các chấm đen này được phân loại là các hiện tượng nội nhãn; chúng xuất hiện bên trong mắt nhưng người bị có cảm tưởng như chúng là những vật thể bên ngoài mắt trong trường nhìn. Các chấm đen này thường thấy rõ nhất vào ban ngày khi ta nhìn trên nền sáng hoặc nhìn lên bầu trời.
Vẩn đục dịch kính là gì
Vẩn đục dịch kính nằm lơ lửng trong dịch kính là chất dịch đặc dạng thạch ở phần sau của nhãn cầu. Như vậy chúng sẽ di chuyển nhanh theo động tác liếc mắt và đồng thời di chuyển chậm, ngắn theo chuyển động của dịch kính.
Khi phát hiện có vẩn đục dịch kính, ta thường cố gắng nhìn về phía có vẩn đục để xác định nhưng thường khó vì vẩn đục sẽ chuyển động theo mắt và thường lệch khỏi hướng nhìn. Ta chỉ có thể nhìn thấy vẩn đục do chúng có thể chuyển động trong mắt.
Những mạch máu võng mạc cũng che khuất ánh sáng nhưng không thể nhìn thấy ở điều kiện bình thường do chúng ở vị trí cố định so với võng mạc và vỏ não sẽ tạo ra hình ảnh được điều chỉnh nhờ quá trình thích ứng của hệ thần kinh.
Mặc dù vẩn đục được coi là trôi nổi trong dịch kính nhưng do trọng lực vẩn đục thường có xu hướng lắng xuống phía dưới của nhãn cầu nên khi mắt nhìn lên hoặc khi nằm ngửa các vẩn đục có xu hướng rơi gần về phía hoàng điểm, nằm trên trục thị giác nên được nhìn thấy rõ hơn.
Mặt khác, khi ta nhìn lên bầu trời sáng, đồng tử co lại sẽ làm cho các vẩn đục rõ nét và dễ nhận ra hơn. Vẩn đục dịch kính nói chung thường ít thay đổi, có những vẩn đục lớn có thể tồn tại trong mắt nhiều năm.
Vẩn đục dịch kính thường gặp và phần lớn không gây nguy cơ gì cho mắt, rất nhiều người đến khám mắt do vẩn đục dịch kính, đặc biệt là những người lớn tuổi. Mặc dù không gây nguy hiểm nhưng bệnh nhân thường khó chịu và than phiền, đặc biệt trong những trường hợp nặng khi vẩn đục dịch kính di chuyển không ngừng trong thị trường.
Hình dạng của vẩn đục là bóng của chúng phản chiếu trên võng mạc do các cấu trúc protein nhỏ bị kẹt trong dịch kính có thể kéo dài trong nhiều năm. Khi ánh sáng nhiều, thậm chí còn có thể thấy vẩn đục kể cả khi đã nhắm mắt do ánh sáng xuyên qua mi mắt tạo ra bóng của vẩn đục.
Không phải chỉ có người già mới bị vẩn đục dịch kính mà người trẻ hơn cũng có thể gặp, đặc biệt ở những người cận thị. Vẩn đục dịch kính cũng thường gặp sau khi mổ đục thể thủy tinh hoặc sau chấn thương. Một vài trường hợp vẩn đục dịch kính là bẩm sinh xuất hiện từ khi mới sinh.
Đôi khi vẩn đục dịch kính có thể khúc xạ ánh sáng làm mắt nhìn mờ thoáng qua cho tới khi vẩn đục di chuyển sang vị trí khác. Chúng thường làm cho bệnh nhân tưởng có vật gì đó ở một phía mà thực ra không có.
Phần lớn bệnh nhân quen dần và không để ý đến vẩn đục dịch kính sau một thời gian nhưng những vẩn đục lớn thì khó mà có thể bỏ qua khi chúng thường xuyên xuất hiện gần trục thị giác.
Vẩn đục dịch kính có thể xuất hiện sớm nhất ở trẻ mới được 3 tuổi, khi xuất hiện sớm chúng thường khó điều trị hơn. Vẩn đục dịch kính thường dưới dạng sợi, mạng nhện, nét chữ trong suốt.
Vẩn đục này thường do những biến đổi nhỏ của vùng dich kính đặc biệt trước hoàng điểm nên không thấy được khi bác sỹ khám bằng dụng cụ thông thường. Bệnh nhân thường thấy chúng to hơn vì chúng ở gần hoàng điểm nên được phóng đại lên về mặt kích thước.
Nguyên nhân vẩn đục dịch kính
Có nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra vẩn đục dịch kính. Tất cả các tổn thương dẫn đến vật chất từ bên ngoài đi vào dịch kính đều có thể gây ra vẩn đục.
Thoái hóa dịch kính: Co rút dịch kính là nguyên nhân phổ biến nhất của vẩn đục dịch kính. Dịch kính có thành phần bao gồm 99% là nước và 1% là collagen và axit hyaluronic. Axit hyaluronic có tác dụng tạo ra bộ khung giữ nước trong dịch kính, khi chất này bị khử polymer do lão hóa sẽ dẫn đến hóa lỏng dịch kính. Các sợi collagen bị phá hủy và tập trung lại thành những bó sợi dẫn đến vẩn đục dịch kính.
Bong dịch kính sau và bong võng mạc: Theo thời gian dịch kính hóa lỏng sẽ co lại về thể tích dẫn đến bong dịch kính phía sau tách ra khỏi võng mạc. Khi bong dịch kính có thể kích thích cơ học tới võng mạc dẫn đến hiện tượng chớp sáng.
Khi có dính bất thường của dịch kính với võng mạc, dịch kính bong ra có thể gây ra vết rách của võng mạc dẫn đến bong võng mạc là một biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra trong khoảng 1% những người bị bong dịch kính sau. Ngoài thoái hóa dịch kính, vẩn đục dịch kính còn có thể do chất viêm hoặc máu trong dịch kính.
Đối tượng bị vẩn đục dịch kính
Thoái hóa dịch kính là quá trình lão hóa tự nhiên của con mắt. Thoái hóa thường bắt đầu từ tuổi trung niên nên vẩn đục dịch kính thường xuất hiện trên mắt bình thường sau lứa tuổi này. Mắt của người cận thị thường bị thoái hóa sớm hơn nên người cận thị thường có vẩn đục dịch kính ở tuổi trẻ hơn.
Những người có bệnh võng mạc như bệnh võng mạc tiểu đường, viêm trong mắt, chấn thương mắt hoặc thậm chí sau phẫu thuật hoặc làm laser điều trị cũng có thể bị vẩn đục dịch kính.
Cần làm gì khi có vẩn đục dịch kính?
Những người bị vẩn đục dịch kính trên mắt đã có bệnh từ trước như chấn thương mắt hoặc sau phẫu thuật thì cần đi khám sớm vì vẩn đục có thể không phải do thoái hóa bình thường. Những trường hợp khác vẩn đục thường lành tính, tuy nhiên do một tỷ lệ nhỏ có thể có biến chứng rách và bong võng mạc.
Vì thế những người lần đầu tiên bị vẩn đục dịch kính có kèm theo chớp sáng cần phải được khám kiểm tra võng mạc, đặc biệt là những người cận thị vì tỷ lệ biến chứng cao hơn. Trong trường hợp vết rách võng mạc được phát hiện sớm, có thể được điều trị thành công bằng laser; khi đã có bong võng mạc thì cần phải phẫu thuật.
Điều trị vẩn đục dịch kính
Vẩn đục dịch kính có thể kéo dài nhiều tuần hoặc nhiều tháng. Những vẩn đục lớn có thể không bao giờ mất đi. Có thể điều trị vẩn đục dịch kính bằng phẫu thuật hoặc laser nhưng không phổ biến và cần cân nhắc giữa lợi ích và biến chứng có thể gặp do phẫu thuật.
Vẩn đục dịch kính mặc dù khó chịu nhưng phần lớn bệnh nhân có thể học cách làm quen và bỏ qua chúng trong cuộc sống. Hiện không có biện pháp nào để phòng ngừa không cho vẩn đục dịch kính xảy ra.
Ths.BS Nguyễn Phú Tùng
Tài liệu tham khảo:
https://nei.nih.gov/health/floaters/floaters
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/eye-floaters/symptoms-causes/syc-20372346
